Brzozów i okolice geoturystycznie: Przysietnica

Geoturystyka – z roku na rok mam wrażenie, że słowo to zyskuje na popularności. Co jakiś czas w mediach można się doczytać informacji, że gminy inwestują w ten rodzaj turystyki. Dzięki specjalistom, w tym m.in. geologom, zostają szczegółowo zinwentaryzowane najatrakcyjniejsze punkty na mapie gminy, które dzięki swoim walorom zarówno naukowym, krajobrazowym jak i historycznym będą mogły przyciągnąć miłośników do coraz to popularniejszej formy spędzania wolnego czasu.

I bardzo dobrze! Sam nieraz namawiam swoich znajomych, aby poza zabytkami odwiedzili jakiś pomnik przyrody nieożywionej czy też prościej mówiąc „jakieś skałki” charakterystyczne dla wybranego regionu. Też poniekąd takimi wpisami jak ten, chciałbym uświadomić moich znajomych z podkarpacia, że w okolicy na pozór znanej od dziecka, jest sporo ciekawych miejsc do odkrycia na nowo.

Końcem 2014 r. opisałem na blogu mój pierwszy zrealizowany plan wycieczki po geoatrakcjach Brzozowa i okolicy (Brzozów i okolice geoturystycznie), ale z racji że takich miejsc jest jeszcze więcej, ten wpis poświęcam miejscowości sąsiadującej z Brzozowem – Przysietnicy. Jako, że te tereny leżą w paśmie Pogórza Dynowskiego, warto zwrócić szczególną uwagę, że miejscowości te mieszczą się w granicach realizowanego projektu nowego geoparku „Dolina Wisłoka – Polski Teksas”. Więcej o tym projekcie można przeczytać na stronie Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego: Geopark Dolina Wisłoka – Polski Teksas. Zanim jednak przystąpię do fotorelacji z wycieczki, przypomnę kilka podstawowych definicji.

Geoturystyka jest działem turystyki poznawczej i/lub nastawionej na przeżycia, bazującej na poznawaniu obiektów i procesów geologicznych oraz doznawaniu w kontakcie z nimi wrażeń estetycznych (Słomka, Kicińska-Świderska 2004).

Geopark jest terenem chronionym na którym znajdują się piękne i rzadko spotykane obiekty o szczególnym znaczeniu geologicznym. Obiekty te związane są z historią geologiczną regionu i obrazują procesy zachodzące na tym obszarze (zgodnie z def. UNESCO).

 Mapa projektowanego geoparku Dolina Wisłoka – Polski Teksas (źródło PIG-PIB)

W ostatnią niedzielę pogoda była cudowna, aż żal byłoby nie skorzystać z tej wiosennej aury i nie uderzyć na mały rekonesans pobliskich odsłonięć. Początkowo chciałem tylko odwiedzić dwa wybrane miejsca, ale ten pomysł równie szybko znikł jak się pojawił. Dzięki czemu macie okazję zobaczyć to co odwiedziłem.

Mapa przedstawiająca odwiedzone miejsca

Warstwy menilitowe
Pierwszym punktem na mapie jest mi bardzo dobrze znana sztuczna odkrywka oligoceńskich warstw menilitowych [płaszczowina śląska] znajdująca się na pograniczu Brzozowa i Przysietnicy. Już kiedyś o niej wspomniałem na blogu podczas tzw. „paleo fishingu” (‚Paleo fishing’ na Pogórzu Dynowskim)

 Antropogeniczna skarpa przedstawiająca warstwy menilitowe przykryte osadami czwartorzędu

Niestety to miejsce się zmieniło diametralnie od mojej pierwszej wizyty w kwietniu 2012 r. Teraz już wiem, że jest to jedno z tych miejsc, które ‘istniało’ przez pewien czas. Też w głównej mierze jest to spowodowane tym, że jest to teren prywatny i jak się domyślam obecnie jest stawiane ogrodzenie. Mimo to postanowiłem poświęcić kwadrans na przeszukanie niewielkiego rumoszu w poszukiwaniu skamieniałości. Ku mojej uciesze natrafiłem na słabo zachowane rybie łuski.

 Rybie łuski

W drodze do kolejnego zaplanowanego punktu natrafiłem przypadkiem na całkiem nowe odsłonięcie. Nieopodal pierwszego miejsca, tuż po drugiej stronie drogi, wręcz w rowie natrafiłem na odsłonięcie trzeciorzędowych łupków. I jak tu nie kochać wiosny? Podczas innej pory roku za pewne bym nie widział tego miejsca z drogi. Na dodatek w drodze do odsłonięcia trafiłem na dość duży okaz rogowca znajdującego się na pobliskim polu. To znak, że zarówno rogowce jak i łupki dają się we znaki okolicznym rolnikom.

 Odsłonięcie trzeciorzędowych łupków w rowie

Rogowiec

Jadąc do kolejnego odsłonięcia po prawej stronie na wzgórzu ukazuje mi się Kościół św. Marcina. Dla zainteresowanych tym obiektem jak i historią parafii odsyłam na stronę parafiaprzysietnica.pl.

 Kościół św. Marcina

Piaskowce krośnieńskie
Do kolejnego geologicznego punktu, aby dotrzeć trzeba mieć auto terenowe bądź silne nogi, bo odkrywka znajduje się w przekopie drogi polnej na jednym z okolicznych wzniesień. Idąc pod górę mijałem niemal same małe odsłonięcia piaskowców – przy każdym podjeździe do domu można było zobaczyć materiał, z którego zbudowane jest obecne wzniesienie.

 Liczne odsłonięcia piaskowców w drodze do zaplanowanego punktu

Kiedy już dotarłem na miejsce przywitał mnie strażnik, który po krótkiej gawędce pozwolił mi się zapoznać z dość ciekawie wyeksponowanym odsłonięciem piaskowców krośnieńskich.

 Strażnik

 Odsłonięcie piaskowców krośnieńskich

Powyższe sztuczne odsłonięcie ukazuje nam piaskowce krośnieńskie. Warstwy te wiekowo reprezentują dolny miocen, oligocen [płaszczowina skolska]. Odsłaniają się tutaj gruboławicowe, miękkie, rozsypliwe piaskowce barwy szarej o spoiwie marglistym. Piaskowce te zawierają znaczne ilości muskowitu oraz wietrzeją na kolor beżowy.

 Szaro-beżowe zwietrzałe gruboławicowe piaskowce krośnieńskie

Zwietrzały piaskowiec krośnieński z muskowitem

Piaskowiec krośnieński (oligocen)

Piaskowce i łupki krośnieńskie
Kolejne odsłonięcie na mapie mojej podróży znajduje się tuż przy drodze głównej, obok pewnego gospodarstwa domowego.

 Odsłonięcie łupkowo-piaskowcowej serii warstw krośnieńskich

Po podejściu do obiektu poznaję kolejnego strażnika odsłonięcia wylegującego się na piaskowcu.

 Jaszczurka – strażnik we własnej osobie

Powyższe sztuczne stanowisko przedstawia nam piaskowce i łupki warstw krośnieńskich. Warstwy te wiekowo reprezentują wyższy oligocen – niższy miocen [płaszczowina skolska]. Odsłaniają się tutaj szare łupki mułowcowe z wkładkami piaskowców cienkoławicowych oraz szare, średnio- i gruboławicowe, miękkie piaskowce, które zawierają dużo muskowitu i wietrzeją na kolor beżowy. Warto zwrócić uwagę, że piaskowce te wietrzeją w charakterystyczny sposób tzw. skorupowo. Można natrafić sporadycznie na struktury sedymentacyjne.

 Szary zwietrzały na rudo piaskowiec oraz szare łupki warstw krośnieńskich (oligocen)

Zwietrzały na rudy kolor piaskowiec krośnieński

Zwietrzały piaskowiec krośnieński z widocznym muskowitem

Przykład wietrzenia skorupowego

Struktury sedymentacyjne

Następne miejsce znajduje się na granicy miejscowości Przysietnicy i Izdebek. Zanim tam dotarłem po drodze minąłem Kościół św. Józefa (parafiaprzysietnica.pl) i zatrzymałem się koło pomnika poległych żołnierzy AK, znajdującego się nieopodal kolejnego punktu.

 Kościół filialny św. Józefa

Pomnik poległych żołnierzy AK w Przysietnicy

„W tym miejscu w czerwcu 1943 r. pięciu żołnierzy krośnieńskiego oddziału dywersyjnego Armii Krajowej stoczyło przypadkową potyczkę z niemiecką policją. W nierównym starciu zginął na miejscu kpt. Franciszek Płonka pseud. „Kubacki”. Ciężko rannego Władysława Michalskiego pseud. „Orlik” zakatowało Gestapo. Jan Wilkowski pseud. „Jurand” i Józef Kurowski pseud. „Klon” zostali ujęci i rozstrzelani w Warzycach.”

Łupki menilitowe i łupki z Niebylca
Zaraz naprzeciw pomnika, wzdłuż szosy znajduje się sztuczne odsłonięcie łupków menilitowych i łupków z Niebylca. Z przeciwnej strony ulicy niezbyt ciekawie zapowiadała się ta skarpa. Na pierwszy rzut oka wyglądało to na zwykłe osady czwartorzędowe. Jednak po podejściu pod skarpę, co nieco udało się dostrzec.

 Odsłonięcie łupków z Niebylca (miocen – oligocen) i warstw menilitowych (oligocen)

Geologicznie miejsce to znajduje się w płaszczowinie skolskiej. Odsłaniają się tutaj szare łupki margliste z muskowitem przeławicane brunatnymi łupkami typu menilitowego. Również widoczne są szare piaskowce i łupki krośnieńskie z muskowitem. Są dość mało odporne, dzięki czemu widoczna jest w dużym stopniu beżowa zwietrzelina. Sporadycznie można natrafić na struktury sedymentacyjne. Warstwy wiekowo reprezentują granice pomiędzy oligocenem a miocenem.

 Na pierwszy rzut oka ciężko coś dostrzec

Detrytus roślinny oraz blaszki łyszczyków w zwietrzałym piaskowcu krośnieńskim

Struktury sedymentacyjne

Piaskowce kliwskie i łupki menilitowe
Ostatnia odkrywka jaką chciałem zobaczyć, znajduje się na pograniczu miejscowości Przysietnica i Golcowa. Miejsce dość ciekawe, na poboczu obok lasu. Patrząc obecnie na tą sztuczną skarpę odniosłem wrażenie, że w 2011 roku kiedy tutaj byłem pierwszy raz to ta odkrywka lepiej się prezentowała. Palca nie dam sobie uciąć, ale możliwe że trochę materiału zostało pobrane ze skarpy, przez co zaburzyło to całą moją koncepcję wizualną tego miejsca. Tak czy owak zarzucam zdjęcie archiwalne z tego miejsca, abyście sami ocenili.

 Odsłonięcie piaskowców kliwskich i łupków menilitowych – sierpień 2011

Odsłonięcie piaskowców kliwskich i łupków menilitowych – stan aktualny

Prezentowana odkrywka przedstawia piaskowce kliwskie i łupki menilitowe. Warstwy te wiekowo reprezentują oligocen [płaszczowina śląska]. Odsłaniają się tutaj beżowe i brązowe łupki oraz szare, beżowe, kwarcowe, grubo- i średnioławicowe piaskowce kliwskie.

 Łupki menilitowe i piaskowce kliwskie (oligocen)

 Brązowe łupki menilitowe

Gruboławicowe piaskowce kliwskie

Łupki menilitowe i piaskowce kliwskie (oligocen)

Podsumowując moją wycieczkę po okolicznych znanych mi odsłonięciach w Przysietnicy, warto czasem wsiąść na rower czy wyjść na spacer i odkryć wydawałoby się już znane miejsca na nowo. Czasem nawet po paru latach stan znanych nam miejsc może ulec diametralnej zmianie. Wystarczy czas i dobre chęci i plan wycieczki z pozoru błahy może się okazać nadzwyczaj interesujący. Zachęcam Was do zaplanowania podobnej wycieczki w swojej okolicy. Pomocne na pewno będą poniższe linki.

Zdaję sobie sprawę, że w Przysietnicy jak i w okolicznych miejscowościach jest jeszcze sporo miejsc, o których nie mam pojęcia. Może ktoś z Was zna jakieś ciekawe miejsca i chciałby się tą informacją podzielić – dajcie znać. Na pewno w przyszłości postaram się odwiedzić owe odsłonięcia.

Źródła:
Brzozów i okolice geoturystycznie
Centralny Rejestr Geostanowisk Polski
Centrum Informacji Turystycznej przy Muzeum Regionalnym w Brzozowie
Geopark Dolina Wisłoka – Polski Teksas
Geoportal
Geoturystyka
Geoturystyka Blog
Jedna Ziemia
Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy
Parafia Przysietnica
Serwis internetowy Gminy Brzozów
‚Paleo fishing’ na Pogórzu Dynowskim
Alexandrowicz Z. 2006. Geoparki – nowe wyzwanie dla ochrony dziedzictwa geologicznego. Przegląd Geologiczny, vol 54, nr 1: 36-41.
Kondej P. 2011. – Geopark krajowy – kluczem do sukcesu geoturystyki. Przegląd Geologiczny, vol 59, nr 4: 271-275.
Majecka A., Wiśniewska M. – Geoparki jako nowe narzędzie rozwoju turystyki. Idea promowania georóżnorodności, aktualne problemy i wyzwania
Słomka T., Kicińska-Świderska A. 2004. Geoturystyka – podstawowe pojęcia. Geoturystyka 1: 5-7.
Wasiluk R. 2013 – Projekt Geoparku „Dolina Wisłoka – Polski Teksas”. Przegląd Geologiczny, vol 61, nr 4: 224-229.

Andrut
Mateusz Wrona

 Przysietnica